Prezydent RP w dniu 23 marca 2023 r. podpisał ustawę z dnia 9 marca 2023 r. o zmianie ustawy – Kodeks Pracy oraz niektórych innych ustaw (dalej: ustawa). Ustawa wprowadza bardzo ważne zmiany w ustawie z dnia 26 czerwca 1974 r. – Kodeks pracy (Dz. U. z 2022 r. poz. 1510 ze zmianami, dalej: KP). Jedną z istotniejszych jest uregulowanie tzw. urlopu opiekuńczego. Kto i kiedy może skorzystać z urlopu opiekuńczego? Jak udziela się urlopu opiekuńczego? Ile przysługuje dni urlopu opiekuńczego? Czy podczas urlopu opiekuńczego pracodawca może rozwiązać z pracownikiem umowę?
Zmiany w KP
Ustawa wchodzi w życie po upływie 21 dni od dnia ogłoszenia. Jeżeli więc ogłoszenie nastąpi w najbliższym czasie, ustawa wejdzie w życie jeszcze w kwietniu 2023 r. Skąd wynikają zmiany w KP? Do zmian musiało dojść na skutek wdrożenia do polskiego porządku prawnego postanowień dwóch dyrektyw Parlamentu Europejskiego i Rady (UE):
1) 2019/1152 z dnia 20 czerwca 2019 r. w sprawie przejrzystych i przewidywalnych warunków pracy w Unii Europejskiej;
2) 2019/1158 z dnia 20 czerwca 2019 r. w sprawie równowagi między życiem zawodowym a prywatnym rodziców i opiekunów oraz uchylającej dyrektywę Rady 2010/18/UE.
Komu przysługuje urlop opiekuńczy?
W KP dodany został nowy urlop – urlop opiekuńczy. Ustawodawca dodał do KP: Rozdział Ia – tj. art. 173 zn. 1 do 173 zn. 3 KP – w zakresie urlopu opiekuńczego.
Urlop przysługuje pracownikowi, zatem osobie, która jest zatrudniona na podstawie umowy o pracę, powołania, mianowania, wyboru czy też spółdzielczej umowy o pracę. Osoby zatrudnione na podstawach cywilnoprawnych, m.in. umowa o dzieło, zlecenia, agencyjna – nie mają prawa do urlopu opiekuńczego.
Jaki jest cel urlopu opiekuńczego?
Istotą i celem urlopu opiekuńczego jest zapewnienie osobistej opieki lub wsparcia
- osobie będącej członkiem rodziny
- lub zamieszkującej w tym samym gospodarstwie domowym
która wymaga opieki lub wsparcia z poważnych względów medycznych.
Użyte w przepisie sformułowania są nieostre i niedoprecyzowane – nie wiadomo bowiem co oznaczają słowa: “wsparcie i poważnych”. Czy chodzi o pomoc w bieżących czynnościach dnia codziennego czy też może o inne okoliczności – np. wizyta u lekarza. Czym są też względy medyczne i kiedy są poważne. Zdaje się, że przepis będzie polem do nadużyć przez pracowników.
Na kogo przysługuje urlop opiekuńczy?
Urlop opiekuńczy przysługuje na członka rodziny, którym w stosunku do pracownika w rozumieniu przepisów jest: syn, córka, matka, ojciec lub małżonek.
Wydaje się, że definicja powinna być szersza i obejmować choćby macochę i ojczyma. Wprawdzie przez członka rodziny nie rozumie się partnera/partnerki – ale ustawodawca dopuszcza urlop opiekuńczy również na osobę zamieszkującą w tym samym gospodarstwie domowym. Jeżeli więc tzw. konkubenci mieszkają razem i mają status prawników będą mogli skorzystać z urlopu opiekuńczego (każde z nich niezależnie).
Czy za czas urlopu opiekuńczego pracownik zachowa wynagrodzenie?
Nie, niestety za czas urlopu opiekuńczego pracownik nie zachowa prawa do wynagrodzenia.
Ile dni przysługuje dni urlopu opiekuńczego?
Pracownikowi przysługuje 5 dni urlopu opiekuńczego w ciągu roku kalendarzowego. Urlopu udziela się w dni, które są dla pracownika dniami pracy, zgodnie z obowiązującym go rozkładem czasu pracy.
Czy urlop opiekuńczy można wykorzystać w częściach czy należy jednorazowo?
Urlop opiekuńczy może być wykorzystany jednorazowo albo w częściach.
Czy urlop opiekuńczy jest częścią urlopu wypoczynkowego?
Nie, urlop opiekuńczy nie jest częścią urlopu wypoczynkowego.
Czy okres urlopu opiekuńczego wlicza się do okresu zatrudnienia?
Tak, okres urlopu opiekuńczego wlicza się do okresu zatrudnienia, od którego zależą uprawnienia pracownicze (np. odprawa, nagroda jubileuszowa).
Jak ubiegać się o urlop opiekuńczy?
Urlopu opiekuńczego udziela się na wniosek pracownika. Wniosek może być złożony w postaci papierowej lub elektronicznej, w terminie nie krótszym niż 1 dzień przed rozpoczęciem korzystania z tego urlopu.
Pracodawca zobowiązany jest udzielić urlopu opiekuńczego jeżeli tylko pracownik o niego zawnioskuje.
Wniosek o urlop opiekuńczy?
We wniosku o urlop opiekuńczy wskazuje się:
- imię i nazwisko osoby, która wymaga opieki lub wsparcia z poważnych względów medycznych;
- przyczynę konieczności zapewnienia osobistej opieki lub wsparcia przez pracownika;
- oraz w przypadku członka rodziny ‒ stopień pokrewieństwa z pracownikiem;
- lub w przypadku osoby niebędącej członkiem rodziny ‒ adres zamieszkania tej osoby. Adres zamieszkania jest podawany w celu potwierdzenia, że osoba niebędąca członkiem rodziny zamieszkuje z pracownikiem w tym samym gospodarstwie domowym.
Co ważne, we wniosku nie będą podawane szczegółowe informacje o stanie zdrowia osoby, której pracownik zapewnia osobistą opiekę, a jedynie przyczyna konieczności zapewnienia osobistej opieki lub wsparcia przez pracownika.
Czy podczas urlopu opiekuńczego pracodawca może rozwiązać z pracownikiem umowę?
Nie. Pracownikowi, który korzysta z urlopu opiekuńczego przysługuje ochrona stosunku pracy. Pracodawca nie może rozwiązać umowy (nawet za wypowiedzeniem). Co ważne, według nowych regulacji nie będzie tego mógł zrobić nawet kilka czy kilkanaście dni przed rozpoczęciem korzystania z urlopu. Ponadto pracownik ma prawo powrotu na dotychczas zajmowane stanowisko po urlopie opiekuńczym.
Skąd wynikają zmiany?
Konieczność uregulowania urlopu opiekuńczego wynika z art. 6 w zw. z art. 3 lit. c dyrektywy 2019/1158. Ponadto motyw 27 dyrektywy 2019/1158 wskazuje, że aby zapewnić mężczyznom i kobietom pełniącym obowiązki opiekuńcze większe możliwości pozostania na rynku pracy, każdy pracownik powinien mieć prawo do urlopu opiekuńczego wynoszącego pięć dni roboczych w roku.