Prezydent RP w dniu 23 marca 2023 r. podpisał ustawę z dnia 9 marca 2023 r. o zmianie ustawy – Kodeks Pracy oraz niektórych innych ustaw (dalej: ustawa). Ustawa wprowadza bardzo ważne zmiany w ustawie z dnia 26 czerwca 1974 r. – Kodeks pracy (Dz. U. z 2022 r. poz. 1510 ze zmianami, dalej: KP). Jakie uprawnienia zyskają pracownicy, a jakie obowiązki będą mieli pracodawcy już od kwietnia 2023 r.?

Duże zmiany w KP W 2023 r.

Ustawa wchodzi w życie po upływie 21 dni od dnia ogłoszenia. Jeżeli więc ogłoszenie nastąpi w najbliższym czasie, ustawa wejdzie w życie jeszcze w kwietniu 2023 r. Skąd wynikają zmiany w KP?  Do zmian musiało dojść na skutek wdrożenia do polskiego porządku prawnego postanowień dwóch dyrektyw Parlamentu Europejskiego i Rady (UE):

1) 2019/1152 z dnia 20 czerwca 2019 r. w sprawie przejrzystych i przewidywalnych warunków pracy w Unii Europejskiej;

2) 2019/1158 z dnia 20 czerwca 2019 r. w sprawie równowagi między życiem zawodowym a prywatnym rodziców i opiekunów oraz uchylającej dyrektywę Rady 2010/18/UE.

Jakie zmiany w KP w 2023 r.?

Ogólny wykaz zmian w KP, które wejdą w życie na wiosnę 2023 r. jest następujący:

1. Ochrona przed niekorzystnym traktowaniem w zatrudnieniu z powodu korzystania z uprawnień pracowniczych.
2. Zmiana w zakresie umów o pracę na okres próbny.
3. Prawo do jednoczesnego zatrudnienia lub wykonywania pracy na innej podstawie u innego pracodawcy.
4. Rozszerzenie obowiązku informacyjnego dla pracownika od pracodawcy w zakresie stosunku pracy.
5. Dodatkowe informacje dla pracowników wysyłanych do innego państwa członkowskiego lub państwa trzeciego w celu świadczenia pracy za granicą.
6. Przejście do innych form zatrudnienia. Możliwość wnioskowania przez pracownika o zmianę rodzaju umowy o pracę na umowę o pracę na czas nieokreślony lub o bardziej przewidywalne i bezpieczne warunki pracy, w tym polegające na zmianie rodzaju pracy lub zatrudnieniu w pełnym wymiarze czasu pracy.
7. Dodatkowa ochrona pracowników przez rozwiązaniem umowy o pracę bez wypowiedzenia i za wypowiedzeniem. Pracodawca nie może: prowadzić przygotowań do wypowiedzenia lub rozwiązania bez wypowiedzenia stosunku pracy.
8. Zamiany w umowach na czas określony – m.in. oświadczenie pracodawcy o wypowiedzeniu umowy o pracę zawartej na czas określony powinno wskazywać przyczynę uzasadniająca to wypowiedzenie.
9. Obowiązek pracodawcy informowania o wolnych stanowiskach pracy i procedurach awansu.
10. Szkolenia zapewniane przez pracodawcę – szkolenia będą odbywały się na koszt pracodawcy oraz w miarę możliwości w godzinach pracy pracownika. Czas szkolenia odbywanego poza normalnymi godzinami pracy pracownika będzie wliczał się do czasu pracy.
11. Dodatkowe przerwy w pracy. Przerwy te wlicza się do czasu pracy. Jeżeli dobowy wymiar czasu pracy pracownika wynosi co najmniej 6 godzin – pracownik ma prawo do przerwy w pracy trwającej co najmniej 15 minut; jest dłuższy niż 9 godzin – pracownik ma prawo do dodatkowej przerwy w pracy trwającej co najmniej 15 minut; jest dłuższy niż 16 godzin – pracownik ma prawo do kolejnej przerwy w pracy trwającej co najmniej 15 minut.
12.  Przyznanie prawa 2 dni lub 16 godzin do zwolnienia od pracy z powodu działania siły wyższej.
13. Przyznanie prawa do 5 dni urlopu opiekuńczego.
14. Zmiany w przepisach dotyczących ochrony stosunku pracy pracowników korzystających z urlopów związanych z rodzicielstwem.
15. Wydłużenie okresu, w którym pracownik wychowujący dziecko do 4. roku życia może wyrazić zgodę m.in. na pracę nadliczbową.
16. Zmiana zasad wykorzystywania urlopu rodzicielskiego.
17. Zmiany w przepisach dotyczących korzystania z łączenia urlopu rodzicielskiego z wykonywaniem pracy.
18. Ustalenie nowych wymiarów urlopu rodzicielskiego dla pracowników, którzy przyjęli dziecko na wychowanie jako rodzina zastępcza, z wyjątkiem rodziny zastępczej zawodowej lub występujących o adopcję dziecka.
19. Pracodawca będzie zobowiązany do dopuszczenia pracownika po zakończeniu urlopu macierzyńskiego, urlopu na warunkach urlopu macierzyńskiego, urlopu rodzicielskiego, urlopu ojcowskiego, urlopu wychowawczego do pracy na dotychczasowym stanowisku, a jeżeli nie jest to możliwe, na stanowisku równorzędnym z zajmowanym przed rozpoczęciem urlopu na warunkach nie mniej korzystnych, od tych, które obowiązywałyby, gdyby nie korzystał z urlopu.
20. Nowe przepisy dotyczące elastycznej organizacji pracy (pracownik wychowujący dziecko do ukończenia przez nie 8. roku życia może złożyć w postaci papierowej lub elektronicznej wniosek o zastosowanie do niego elastycznej organizacji pracy).
21. Sankcje dla pracodawcy za nieinformowanie pracownika o warunkach jego zatrudnienia i za nieudzielenie pracownikowi odpowiedzi na wniosek.

Zmiany w ubezpieczeniach społecznych

Ustawa wprowadza siłą rzeczy również zmiany w ustawie z dnia 25 czerwca 1999 r. o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa. Co do zasady powoduje to, że:

1. Miesięczny zasiłek macierzyński za okres ustalony przepisami KP jako okres urlopu rodzicielskiego będzie wynosił 70% podstawy wymiaru zasiłku.
2. Pracownica ma możliwość wyboru wysokości zasiłku macierzyńskiego, który będzie pobierany w okresie urlopu rodzicielskiego. I tak przyjęte przepisy przewidują, aby: kobieta otrzymywała 100% zasiłek za cały okres korzystania z urlopu macierzyńskiego, natomiast za okres korzystania z urlopu rodzicielskiego oboje rodzice mieliby prawo do 70% zasiłku albo kobieta w ciągu 21 dni miałaby prawo złożyć do pracodawcy lub Zakładu Ubezpieczeń Społecznych wniosek o wypłacanie jej 81,5% zasiłku macierzyńskiego za okres urlopu macierzyńskiego i urlopu rodzicielskiego, przy czym za okres 9 tygodniowej nieprzenoszalnej części tego urlopu dla ojca dziecka przysługiwałby zasiłek macierzyński w wysokości 70% podstawy wymiaru zasiłku.
3. W przypadku niewykorzystania w pierwszym roku życia dziecka ani jednego dnia urlopu rodzicielskiego – na wniosek pracownika/ubezpieczonego następowałoby wyrównanie zasiłku za okres urlopu macierzyńskiego do 100% podstawy zasiłku macierzyńskiego, a zasiłek macierzyński za urlop rodzicielski wykorzystywany w kolejnych latach życia dziecka byłby płatny na poziomie 70% dla obojga rodziców.